Traumatische ervaringen en stressoren in de kindertijd werden van oudsher over het hoofd gezien als predisponerende factoren bij de ontwikkeling van diverse chronische pijn- en psychiatrische aandoeningen, waaronder fibromyalgie, het prikkelbaredarmsyndroom, slapeloosheid, depressie, angst, posttraumatische stressstoornis en chronisch vermoeidheidssyndroom. Deze situatie verandert echter nu onderzoek een significante correlatie aantoont tussen jeugdtrauma en de gezondheid van volwassenen.
Het centrale zenuwstelsel ontwikkelt zich snel tijdens de kindertijd en is geconditioneerd om te reageren op verschillende stimuli en stressoren die in het leven worden aangetroffen. Wanneer verschillende omgevingsstimuli worden aangetroffen, ontstaan er nieuwe verbindingen tussen hersencellen als reactie op elke stimulus. Een plezierige ervaring, zoals een knuffel van een ouder of een snoepje, creëert bijvoorbeeld verbindingen die de hersenen leren om op een prettige manier op die stimuli te reageren. Evenzo zal een angstaanjagende ervaring verbindingen creëren en oefenen die met angst reageren. Dit proces van het creëren van nieuwe verbindingen als reactie op stimuli staat bekend als neuroplasticiteit. Naarmate we ouder worden, neemt de neuroplasticiteit af, wat betekent dat het moeilijker wordt om nieuwe paden te ontwikkelen en de reacties van onze hersenen op stimuli aan te passen. Kinderen hebben een duidelijk voordeel doordat ze een hoge mate van neuroplasticiteit bezitten. Dit benadrukt echter ook het belang van het bieden van significante stimulatie aan de zich ontwikkelende hersenen om de ontwikkeling van positieve paden te waarborgen.
In de aanwezigheid van een sterk ondersteuningssysteem en normale, kortdurende stressoren, worden de stressreacties van een kind op de juiste manier geactiveerd en gebufferd door ondersteunende relaties. Op deze manier ontwikkelen zich positieve paden in de hersenen en trainen ze het zenuwstelsel om adequaat te reageren op normale stressoren in het leven. Naarmate de hersenen worden geconfronteerd met verschillende stressoren, wordt een gezonde veerkracht opgebouwd, zodat steeds stressvollere omstandigheden kunnen worden ervaren met normale biologische reacties.
Bij afwezigheid van ondersteunende relaties of in de aanwezigheid van extreme en/of langdurige stressoren, wordt de stressreactie onterecht geactiveerd en kan dit de hersenen en de neurologische ontwikkeling negatief beïnvloeden. Naarmate hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor angst, bezorgdheid en impulsieve reacties worden geactiveerd, ontwikkelen zich neurale paden die deze hersengebieden begunstigen. Vervolgens kunnen hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor redeneren, plannen en gedragscontrole onvoldoende communicatiepaden hebben, wat leidt tot een neiging tot negatieve emoties zoals angst, paniekaanvallen en depressie.
De menselijke reactie op stress veroorzaakt een cascade van gebeurtenissen die de hersenen, het zenuwstelsel en verschillende endocriene klieren en hormonen beïnvloeden, wat de brede invloed op de gezondheid verklaart. De stressreactie begint wanneer neuronen stressoren of omgevingsstimuli ervaren, de stimuli vertalen in berichten en deze via verschillende paden in de hersenen sturen voor interpretatie en reactie. Tijdens deze activiteiten wordt de productie van hersenchemicaliën, neurotransmitters genaamd, geactiveerd. Neurotransmitters sturen berichten naar andere hersengebieden en organen. Deze chemicaliën communiceren met de bijnieren (onderdeel van het endocriene systeem), die vervolgens hormonen zoals cortisol en epinefrine (adrenaline) produceren. Deze hormonen zijn verantwoordelijk voor de traditionele “vecht- of vluchtreactie” op traumatische of gevaarlijke stressoren. Hoewel deze hormonen nuttig zijn bij het ontwijken van een bal of een auto-ongeluk, kan chronische activering van deze hormonen de gezondheid van het immuunsysteem, de darmen, het energiesysteem en de pijnperceptie verzwakken, wat bijdraagt aan verschillende gezondheidsproblemen, zoals het prikkelbaredarmsyndroom, chronisch vermoeidheidssyndroom en fibromyalgie. Wanneer de stressreactie tijdens de kindertijd overactief is, wordt deze overactief en heeft deze op volwassen leeftijd moeite met het bewaren van het evenwicht. Wanneer de stressreactie tijdens de kindertijd overactief is, wordt deze op volwassen leeftijd hyperactief en heeft deze moeite met het bewaren van het evenwicht.
Okusinziira ku kitongole kya National Child Traumatic Stress Network, ebizibu ebisinga okukosa abaana mulimu obubenje, okulumwa mu mubiri, okutulugunyizibwa, okulagajjalirwa, n’okukwatibwa obutabanguko mu maka n’omu kitundu. Ebirala ebikosa situleesi mulimu okufa kw’omuntu w’omu maka, okwawukana, okukozesa ebiragalalagala oba omwenge, n’obutyabaga obw’obutonde. Bwe basanga mu buto, bino ebizibu ebizibu ebireetera omuntu okunyigirizibwa bitereeza enkola y’obusimu n’enkola y’okuddamu ku situleesi okuvaamu okuddamu okuyitiridde eri ebisikiriza ebya bulijjo. Fibromyalgia ne irritable bowel syndrome bye byokulabirako bibiri eby’okuddamu kw’obusimu okukola ennyo. Ebintu ebya bulijjo ebisikiriza, gamba ng’empewo efuuwa mu maaso oba engoye okusika ku lususu, bisobola okuleeta okuwulira okuluma mu bantu abalina fibromyalgia, ekiraga okuddamu kw’obulumi okuyitiridde. Ebintu ebitera okunyigirizibwa ebireetera enkola y’obusimu okusitula ebinywa by’ekyenda mu ngeri etasaana, ekivaako okuziyira n’ekiddukano okukyukakyuka, kabonero akamanyiddwa ennyo ak’obulwadde bw’ekyenda ekinyiiga. Okuddamu obulumi era kweyongera mu bantu abalina obulwadde bw’ekyenda ekinyiiga ekivaako obulumi mu lubuto.
Ebivaako embeera ebitongole ebikwatagana n’obulumi n’obukoowu obutawona, gamba nga fibromyalgia ne chronic fatigue syndrome, mu kiseera kino tebimanyiddwa; wabula, okunoonyereza okumala emyaka kumpi amakumi abiri kulaga nnyo ebizibu ebireetera omuntu okunyigirizibwa mu baana abato ng’ebintu ebikulu eby’obulabe eri okutandika kw’embeera zino. Wadde nga si baana bonna abakwatibwa ebizibu ebizibu ennyo mu nneewulira n’omubiri, okunoonyereza kulaga nti abaana abakwatibwa ebizibu ebizibu oba ebizibu ebimala ebbanga eddene batera okufuna embeera z’omubiri ezikola emirimu (embeera ezinafuya emirimu gy’omubiri ezitasobola kuzuulibwa nti ekivaako), gamba nga fibromyalgia, chronic fatigue syndrome, chronic pain, irritable bowel syndrome, ne abalala. Ekirala, embeera zino zitera okubeera awamu n‟embeera z‟eby‟omutwe ng‟okweraliikirira n‟okwennyamira. Emyaka obuvune oba situleesi gy’efuna, ebbanga lye bumala, era n’ekika ky’obuvune kirabika tebikyusa muwendo guno ogw’entiisa.
Okulowooza ku kweyongera kw’embeera z’omubiri ezikola, ebizibu by’enneewulira n’eby’omutwe, kikulu okulowooza ku ngeri ebibaawo mu buto gye bikwata ku nkula y’embeera zino. Okubeera ku buvune obwayita tekiyamba bulijjo kukuuma bulamu na kuwona era kiyinza okuvaamu ebizibu. Kyokka, okutegeera engeri gye zikwata ku bulamu kiyamba okuzuula obulungi embeera z’obulamu ezizibu okuzuula, gamba ng’obulwadde bwa fibromyalgia. Era kikulu okutegeera ekigendererwa ky’okukuuma emirembe egijja okuva ku bikolwa ebinafuya eby’obuvune mu buto n’ebintu ebireetera omuntu okunyigirizibwa. N’ekisembayo, kikola ng’ekyokulabirako ekirungi eky’obuwanguzi bw’enkola y’eddagala ekola.
